دفتر وکالت جوادیه

بررسی قانون مهریه در درفتر وکالت جوادیه 

در فقه اماميه دو نظر در خصوص مقدار مهریه  موجود است؛

الف- برخي بر اين عقيده­اند که ميزان مهریه نبايد بيشتر از مهریهالسنه يعني پانصد دينار باشد. ايشان در توجيه ادعاي خود ضمن استناد به روايت مفضل از امام جعفر صادق (ع) که مي­گويد از حضرت در مورد مقدار مهریهيه­ي زن که نبايد از آن تجاوز گردد سؤال کردم. ايشان فرمودند: «سنت محمدي ۵۰۰ درهم است پس کسي که بيشتر از آن مهریهيه تعيين کند، به سنت پيامبر بازگشت داده مي­شود و ملزم به پرداخت بيش از ۵۰۰ درهم نيست» (حر عاملي۱۴۱۰:ج۱۳، ص۱۱۰)، چنين استدلال مي­کنند چون سنت حضرت رسول (ص) بر اين بوده که مهریهيه­ي زنان خود را ۵۰۰ درهم قرار دهد و با توجه به اينکه مهریه هم تابع احکام شرع است، پس در صورتي که مهریهيه بيشتر از آنچه گفتيم تعيين شود، چون اجماعي بر اينکه مازاد جزء مهریهيه تلقي شود وجود ندارد و دليل شرعي ديگري نيز در اين خصوص نيست، نفي زياد از ۵۰۰ درهم واجب مي­شود (سيد مرتضي۱۹۹۴: ۱۲۴).

ب ـ برخلاف اين نظر که اقليتي از فقهاي اماميه به آن قائل­­اند، اکثر فقهاء شيعه عقيده دارند که براي مهریهيه حداکثري وجود ندارد (نجفي۱۴۱۴: ج۳۱، ص۱۴؛ جبعي عاملي ۱۳۷۰: ج۵، ص۴۸۹). دلائل ايشان براي اثبات اين ادعا بدين شرح است:

حتما مطالعه کنید : بررسی انواع نمونه دادخواست مطالبه مهریه 

اول قرآن، آيه­ي بيستم سوره­ي نساء مي­فرمايد: «و ان اردتم استبدال زوج مکان زوج و آتيتم قنطارا فلا تأخذوا منه شيئاً. أتأخذونه بهتاناً و اثماً مبيناً»؛ «اگر خواستيد زني را رها کرده و زني ديگر اختيار کنيد و مال بسياري مهریه او کرده­ايد، نبايد چيزي از مهریه او را پس بگيريد. آيا با تهمت زدن به زن مهریه او را مي­گيريد؟ و اين گناهي آشکار است». منظور از قنطار مال عظيم است و اينکه خداوند فرموده است که مهریهيه­ي زنانتان را اگر بسيار زياد هم باشد بپردازيد، دلالت بر آن دارد که براي تعيين مهریهيه حد و مرزي وجود ندارد. چرا که اگر غير از اين بود، خداوند پرداخت مهریهيه را تا حد معين واجب مي­فرمود و بدين صراحت مرد را از باز پس­گيري مهریهيه­اي که تعيين کرده صرف­نظر از ميزان آن منع نمي­فرمود.

دوم روايات، در کتاب شريف وسائل­الشيعه روايات متعددي موجود است که حکايت از عدم تحديد مهریه مي­کند. به عنوان نمونه ذيلاً به دو روايت اشاره مي­شود:

– روايت منقول از امام صادق (ع) در مورد ميزان مهریهيه: «ما تراضيا عليه من قليل او کثير فهو مهریه»؛ «مهریهيه عبارت از آن چيزي است که بر آن تراضي شود کم باشد يا زياد. (حرعاملي۱۴۱۰: ج۱۳، ص۲۳۸).

– روايت منقول از امام رضا (ع): «لو ان رجلاً تزوج امراه و جعل مهریهها عشرين الفاً و جعل لابيها عشره الأف کان المهریه جائزاً و الذي سماه لأبيها فاسداً»؛ «اگر مردي با زني ازدواج کند و مهریهيه­ي وي را بيست هزار سکه قرار دهد و براي پدرش ده هزار، مهریه زن صحيح بوده و آنچه براي پدر قرار داده شده فاسد است».

قائلين به اين نظر، استدلال فقهاي دسته­ي اول را رد کرده و اظهار مي­دارند روايت استنادي ايشان در غايت ضعف سند بوده و به دليل احکام عجيب موجود در آن مورد توجه هيچ فقيهي قرار نگرفته است (نجفي ۱۴۱۴: ج۳۱، ص۱۴)

علي­رغم اعتقاد اکثريت فقها بر محدود نبودن مهریه ايشان به استناد احاديثي از معصومين (ع)، از جمله روايتي از امام باقر (ع) که فرمود: «من برکه المراه قلت مهریهها و من شؤمها کثرت مهریهها»؛ «از برکت زن کمي مهریه او و از شومي وي کثرت مهریه اوست» همچنين روايتي از حضرت رسول (ص) که فرمود: «افضل نساء امتي جياداً اقلهن مهریهاً»؛ «بهترين زنان امت من زناني هستند که کمترين مهریه را دارند»، قائل به کراهت مهریه زياد و استحباب مهریه کم هستند و تأکيد مي­کنند بهتر است زنان با اتکاء به سنت حضرت رسول (ص) در تعيين مهریهيه سخت­گيري نکنند. اما در هر حال در فقه اماميه ميزان مهریهيه با محدوديت همراه نيست و طرفين مي­توانند هر ميزان مهریه که بخواهند براي زن تعيين نمايند.

بررسی مقدار مهریه در دفتر وکالت جوادیه 

۱-۲) مقدار مهریه در فقه اهل سنت

برخلاف اينکه اقليت­ فقهاي شيعه به محدوديت مهریهيه قائل­اند، در کليه­ي مذاهب اهل سنت فقها بر فقدان حداکثري مهریهيه متفق­القول­اند. همه­ي فقهاي اهل سنت معتقدند، نه تنها هيچ دليلي نه در قرآن و نه در سنت بر محدوديت ميزان مهریهيه وجود ندارد؛ بلکه دلايلي موجود است که به زوجين اختيار مي­دهد ميزان مهریهيه را با تراضي به هر مقدار که مايل­اند تعيين کنند (النوري ۲۰۰۲: ج۲۰، ص۲۰؛ زحيلي ۲۰۰۰: ج۳، ص۱۲۳).

دليل قرآني ايشان همان آيه­ي ۲۰ سوره­ي مبارکه­ي نساء است که اکثريت فقهاي شيعه به آن استناد کرده­اند و دليل نامبردگان از سنت نيز روايتي از خليفه­ي دوم است که ايشان با ديدن زياده­روي مردم در تعيين ميزان مهریهيه تصميم گرفت ميزان مهریهيه را مشخص و مقرر کند که هيچ­کس حق تجاوز از اين ميزان را نداشته باشد تا اينکه امکان ازدواج آسان فراهم شود. هنگامي که مردم را به اين امر دعوت کرد، زني وي را مخاطب قرار داده و اظهار نمود: «تو در حالي که خداوند که مي­فرمايد: ”و ان اردتم استبدال زوج مکان زوج و آتيتم قنطارا فلا تأخذوا منه شيئا، أتأخذونه بهتاناً و اثماً مبينا“ را تلاوت مي­کني، چنين حکمي را صادر نمايي.» عمر با شنيدن اين استدلال گفت: «عمر خطا کرد و اين زن درست مي­گويد» (بدران: ج۱، ص۱۸۵؛ ابوزهره: ص۱۸۹؛ ابراهيم بک و واصل ۲۰۰۳: ج۳، ص۱۵۱).

با اين اوصاف فقهاي اهل سنت نيز مانند فقهاي شيعه به استناد رواياتي از حضرت رسول (ص) که فرمودند: «بهترين مهریهيه، کم­ترين آن است» يا «با برکت­ترين نکاح، کم­مهریهترين آن است»، بر استحباب کم بودن مهریهيه تأکيد کرده و مهریهيه­ي زياد را مکروه مي­شمارند (همان).

۲)مقدار مهریه در حقوق موضوعه

۲-۱) مقدار مهریه در حقوق ايران

قانون‌گذار در ماده­ي ۱۰۸۰ قانون مدني از نظريه­ي مشهور فقها تبعيت کرده و مقرر داشته است تعيين مهریه منوط به تراضي طرفين است. بنابراين مطابق اين ماده، محدوديتي در تعيين مقدار مهریهيه وجود ندارد و مهم رضايت طرفين بر مهریهيه است. بر همين اساس، در عمل، زوجين بر مهریهيه­هاي سنگيني توافق مي­کنند که اکثر اوقات مرد قدرت بر تسليم آن را ندارد.

۲-۲) مقدار مهریه در حقوق کشورهاي اسلامي

در حقوق ساير کشورهاي اسلامي نيز با توجه به منابع فقهي موجود، براي مقدار مهریهيه محدوديتي وجود ندارد؛ مثلاً، ماده­ي ۵۴ قانون احوال شخصيه­ي عراق مقرر مي­دارد: «لاحد لأقل المهریه و لا لاکثره»؛ «ميزان مهریه حداقل و اکثري ندارد» (ناجي ۱۹۷۰: ۱۵۳).

ماده­ي ۱۷ قانون احوال شخصيه­ي مراکش نيز دقيقاً با همان عبارت قانون احوال شخصيه­ي عراق، براي مقدار مهریه، حداقل و اکثري قائل نشده است. شارحين اين قانون، در تبيين فلسفه آن مي­گويند: «چون مردم از حيث غنا و فقر متفاوت­اند و هر شخص بنا به محل تولد و سکونتش رسوم و عادات خاص خود را دارد، عدم محدوديت باعث مي­گردد که هر شخصي با توجه به ميزان دارايي و تمکن مالي خود و عادات قوم و قبيله­اش نسبت به تعيين مهریهيه اقدام کند. در واقع اين امر جهت تسهيل امر ازدواج است و ايجاد محدوديت آزادي طرفين ازدواج را در يک امر شخصي از بين مي­برد» (شهبون ۲۰۰۰: ج۱، ص۸۰؛ زوکاغي ۲۰۰۲: ۵۵).

در حقوق سوريه نيز ماده­ي ۵۴ قانون احوال شخصيه با عبارت «لا حد لأقل المهریهي ولا لإکثره». براي مهریهيه حدي معين نکرده و به طرفين اجازه داده ميزان مهریه را با توجه به ملائت زوج و شأن زوجه و عادت و رسوم خود معين کنند (عطري۱۹۹۷: ۳۱).

۳)دلايل افزايش مهریه 

علي­رغم توصيه­هاي اسلام مبني بر کاهش ميزان مهریه براي ازدواج آسان، متأسفانه روزبه­روز بر ميزان مهریهيه افزوده مي­شود و اين در حالي است که اکثر قريب به اتفاق مردان، امکان پرداخت حتي ده درصد از مهریهيه­هاي تعهد شده را ندارند. سؤال مطرح اين است که دليل افزايش مهریهيه با اين سرعت عجيب و تصورنکردني چيست؟ در اين خصوص مي­توان به دلايل ذيل اشاره نمود:

الف – اگر مهریه سبک باشد با توجه به اينکه طبق قانون مرد هر وقت بخواهد مي­تواند زن خود را طلاق دهد، به اندک کدورتي ميان زوجين و بعضاً به جهت هوسبازي و تنوع طلبي مرد زن خود را طلاق مي­دهد. اما وجود مهریه سنگين مانع از وقوع طلاق است.

ب- با توجه به اينکه در کشور ما، زنان توان مالي مناسبي ندارند، مهریهيه­ي سنگين پشتوانه­ي مالي مناسبي است تا در صورت جدايي از نظر مالي دچار مشکل نشوند.

ج- کم بودن مهریه باعث کاهش ارزش زن و خانواده­ي او در قبال مرد و اطرافيان اوست؛ براي اينکه ديگران براي شخص ارزش قائل شوند، بايد خود و ارزش خود را بالا ببرد و بالا بودن مهریهيه، اين ارزش را ايجاد مي­کند (اميراحمدي ۱۳۸۸: ۶۸).

د- با توجه به تورم موجود در جامعه و گراني همه ساله­ي همه­ي اجناس و کالاها ميزان مهریهيه نيز بايد افزايش پيدا کند.

هـ- رقابت و چشم و هم­چشمي موجود در همه­ي شئون جامعه، به مهریهيه نيز سرايت کرده و خانواده­ها براي اينکه از يکديگر در اين خصوص نيز عقب نيافتند، به اين رقابت دامن مي­زنند.

همه­ي اين دلايل به خانواده­ي دختر باز مي­گردد و نگراني آنها از زندگي آينده­ي او، خود دليل موجهي بر اين است که بر مهریه سنگين پافشاري کنند.

بررسی بالا بودن مبلغ مهریه در ایران در دفتر وکالت جوادیه 

به نظر نگارنده دليل اصلي بالا رفتن مهریه، که به مرد برمي­گردد، از آن غفلت شده و اين است که مرد هنگام ازدواج و تعيين مهریهيه با توجه به عرف حاکم خود را ملزم به پرداخت مهریهيه نمي­داند. مرد هنگام انعقاد عقد نکاح ريالي بابت مهریهيه­ي تعهد شده نمي­پردازد و از اين بابت فشاري را تحمل نمي­کند.

از آنجا که در عرف، زن زماني خود را محق براي مطالبه­ي مهریهيه مي­داند که اختلافي بين وي و شوهرش رخ داده باشد براي مرد فرق نمي­کند که در سند ازدواج چه مبلغي را متعهد شده است؛ يعني با توجه به اينکه هنگام انعقاد عقد نکاح فقط ميزان مهریهيه نوشته مي­شود و عرفاً تا قبل از بروز اختلاف بين طرفين تا زماني که زن و مرد به خوبي با يکديگر زندگي مي­کنند، زن از شوهر خود درخواست مهریهيه نکرده و اصولاً چنين امري را خلاف حسن معاشرت تلقي مي­نمايد و مرد نيز پرداخت مهریهيه به همسر خويش را در زمان صلح و زندگي مسالمت آميز و همراه با محبت، برنمي­تابد، مرد حاضر به پذيرش اين تعهد مي­گردد؛ زيرا هنگام انعقاد عقد، زن و مرد، به فکر اختلاف نبوده و قصد دارند در کنار هم زندگي کنند نه اينکه با يکديگر معامله کنند.

حتما مطالعه کنید :مجازات مشروبات الکلی در ایران 

اکبر فتح اللهی 

وکیل پایه یک دادگستری 

نویسنده روزنامه و کارشناس دعوت شده به شبکه ۲ سیما