نفقه زن
نفقه زن چیست ومیزان ان از منظر وکیل خانواده و مشاور حقوقی
نفقه زن در لغت واز زبان وکیل نفقه يعني انفاق و کمک کردن و از باب نيکوکاري است وقانون مدنی نفقه را چنین تعریف نموده است :
ماده۱۱۰۷- نفقه عبارت است از مسكن و البسه و غذا و اثاث البيت كه بطور متعارف با وضعيت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم يا احتياج او بواسطه مرض يا نقصان اعضاء. در این مقاله شما را با نفقه زن، معیار تعیین میزان نفقه زن (زوجه)، اموال متعلق به زن به عنوان نفقه، نفقه در ازدواج موقت و مطالبه نفقه زن صحبت خواهیم کرد.
هرچند امروزه زنان ما با توانمندی و درایت دركنار همسران خود زندگی را اداره می‌كنند، بنابه برخی ویژگی‌های ذاتی مردان و مسائل اجتماعی، شارع و قانونگذار، رياست خانواده را بر‌عهده‌ی شوهر نهاده است. ازآنجاکه مديريت اين مجموعه مهم و مقدس، با نظم عمومی جامعه ارتباطی تنگاتنگ دارد، شوهر نمی‌تواند با اختيار و رضايت خود ضمن قراردادی، رياست خانواده را به فردی ديگر واگذار كند.
یکی از اهداف راستین اين رياست، فراهم‌‌آوردن شرایط آسودگی‌خاطر زن در خانواده است. از‌این‌رو، در خانواده‌ای كه بنيان آن با عقد نكاح دائم پايه‌ريز‌ی شده، پرداخت نفقه زن به‌عهده‌ی شوهر است. نفقه كه از ريشه‌ی نفق به‌معنای صرف‌كردن آمده است، در دانش حقوق به «هزينه‌ی زندگی» تعبير شده است. هزینه‌ی زندگی عموما عبارت است از همه‌ی نيازهای متداول و متناسب با وضعيت زن كه ظاهرا عرف آنها را تعيين می‌كند؛ از جمله مسكن، پوشاک، غذا، اسباب منزل، هزينه‌های درمانی و بهداشتی و… .
نفقه همسر چقدر است و معیار محاسبه نفقه همسر چیست؟
پس از مراجعه‌ی زن به دادگاه خانواده، این دادگاه برای محاسبه‌‌ی مقدار نفقه زن از کارشناس کمک می‌گیرد. کارشناس با تحقیق درمورد چگونگی شرایط زندگی زوجین میزان نفقه را مشخص می‌کند. نکته‌ی شایان توجه اینکه ممكن است مردم نفقه زن را براساس شرايط زندگی وی در خانه پدری بسنجند؛ اما حقوق‌دانان بر این باورند كه معيار تعيين ميزان نفقه همسر، وضعيت زن در خانواده تازه‌ای است که از او و شوهرش تشکیل شده است؛ نه خانواده پدری‌اش. ازسوی‌دیگر، تمکن مالی زن خواه حاصل كمک‌های خانواده‌ی پدری يا ارثِ رسیده به او باشد و خواه حاصل درآمد ناشی از شغل او در جامعه، تعهد شوهرش را به پرداخت نفقه ساقط نمی‌كند.
چه اموالی به‌عنوان نفقه در اختیار زن قرار می‌گیرد؟
اموالی را كه به‌عنوان نفقه در اختيار زن قرار می‌گیرد، می‌توان در دو گروه به‌شرح زیر جای داد:
اموالی كه با بهره‌برداری يا مصرف از بين می‌روند؛ مانند خوراكی‌ها يا لوازم آرايشی. این اموال ملک زن به‌شمار می‌آیند و ادعای بعدی شوهر بر آنها تأثيری نخواهد داشت.
اموالی كه با بهره‌برداری يا مصرف از بين نمی‌روند؛ در اين مورد نيز دو حالت قابل‌تصور است: حالت نخست اينكه مال به‌عنوان هديه و بخشش باشد؛ مانند زيورآلات يا لباس. در این حالت اموال باز هم ملک زن به‌شمار می‌آید. اما حالت دوم، اموالی است كه از جمله‌ی هدايا نبوده است؛ مانند مسكن و اسباب آن. در این حالت، به زن تنها اجازه‌ی بهره‌برداری داده می‌شود و این اموال در مالكيت او قرار نمی‌گیرد.
نفقه در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد؟
ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بيان می‌كند: «همين‌كه نكاح به‌طور صحيح واقع شد، روابط زوجيت میان طرفين موجود و حقوق و تكاليف زوجين دربرابر همديگر برقرار می‌شود.» براين‌اساس، تكليف به پرداخت مهر و نفقه از همان تاريخ نكاح آغاز می‌شود؛ ولی ماده‌ی ۱۱۰۸ همان قانون مقرر می‌دارد كه هرگاه زنی بدون مانع مشروع و قانونی، وظايف مربوط به زوجيت را انجام ندهد، نفقه زن به او تعلق نمی‌گيرد. بنابراين، اصل بر پيروی زن از شوهرش است كه دراصطلاح، به آن «تمكين» گفته می‌شود. عدم تمكين زن، استحقاق او را نسبت به دریافت نفقه از بین می‌برد؛ البته این موضوع بايد از سوی شوهر اثبات شود.
بدیهی است كه تمكين نكردن زن از شوهرش، ممكن است مانعی مشروع يا به بیان ديگر عذری موجه داشته باشد؛ مانند اينكه زن از حق حبس خود بهره گرفته و چنان‌که قانونگذار به او اجازه می‌دهد تا زمانی كه مهريه‌ی خود را دريافت نكرده است، از نزدیکی با شوهرش بپرهیزد؛ يا اينكه در دوران عادت ماهانه يا بيماری واگيردار نتواند شوهرش را همراهی كند؛ يا ترس آزار بدنی، مالی يا شرافتی داشته باشد كه امتناع او را از رفتن به خانه‌ی شوهرش توجيه كند. در هیچ‌یک از اين موارد، زن از دريافت نفقه محروم نمی‌شود. اما گاهی شاید تمكين‌نکردن زن وجاهت قانونی نداشته باشد؛ به چنین زنی دراصطلاح «ناشزه» می‌گویند. درصورت نشوز زن (تمکین نکردن زن)، او به‌طور كلی هیچ حقی از نفقه زن نخواهد داشت.
نفقه همسر صیغه ایی ویا همسر موقت به بیان وکیل پایه یک دادگستری
نفقه زن تنها به ازدواج دائم تعلق می‌گیرد. در ازدواج موقت، در صورتی می‌توان اين حق را برای زوجه برشمرد كه درضمن عقد، شرط پرداخت نفقه قید شده باشد یا شرایط زندگی زوجین بر مبنای نفقه قرار گرفته باشد. به‌نظر می‌رسد پرداخت نفقه در ازدواج موقت بيشتر جنبه‌ی قراردادی دارد تا قانونی؛ به اين معنا كه چنانچه دو طرف بر آن تراضی كرده باشند، زوج می‌تواند ادعای نفقه كند. گاهی از اوضاع و احوال زندگی زوجين مانند مدت ازدواج موقت، داشتن فرزند و محل سكونت مشترک، می‌توان به تراضی طرفین يا بنای آنها بر نفقه پی برد.
نفقه همسر چه حکمی در طلاق دارد؟
یکی از انواع طلاق، طلاق رَجعی است كه در مدت عِده مربوط به آن، شوهر می‌تواند به همسر مطلقه خود رجوع كند و چون در اين مدت زن در حكم زوجه است، او مختار است از شوهر نفقه دريافت كند؛ اما چنانچه طلاق در شرایط نشوز زن انجام شود، وی ديگر مستحق نفقه نخواهد بود.
در طلاق بائن (طلاقی که مرد در زمان عده حق رجوع به زن را ندارد) و فسخ نكاح به هر علتی، در مدت عده نفقه به زن تعلق نمی‌گيرد؛ مگر اينكه باردار باشد كه در اين صورت تا زمان وضع حمل و فارغ‌شدن، وی بر دريافت نفقه حق خواهد داشت.
چه راهکارهای قانونی برای مطالبه و درخواست نفقه زن وجود دارد؟
متأسفانه، اگر برای انجام تعهداتی كه می‌پذيريم، ابزار يا ضمانتی اجرايی كه ما را به انجام آن وادار كند پيش‌بينی نشود، ممكن است آنچنان تمايل و اراده‌ای به ادای آنها نداشته باشيم. در اين بحث نيز باید گفت زندگی همیشه شيرين نيست و گاهی كدورت‌هايی میان زن و شوهرها پيش می‌آيد. در چنین شرایطی، شايد شوهر در نخستین گام خود، برای آزار همسرش، از پرداخت نفقه سر باز زند. به‌همین‌منظور، قانونگذار دو راهكار برای زن جهت دریافت نفقه قرار داده است كه می‌تواند به انتخاب خود، به‌کار گیرد:
او می‌تواند به دادگاه حقوقی مراجعه كرده و نفقه گذشته تاكنون خود را مطالبه كند. دادگاه پس از شنیدن دلايل زوج و رسيدگی به پرونده، اگر مستندات زوجه را محكم دانست، شوهر را به پرداخت نفقه ملزم خواهد كرد.
بنابه ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی، شوهری كه با وجود تمكن مالی از پرداخت نفقه به همسری كه تمكين كرده است شانه خالی کند، به سه ماه و يک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌شود. همچنين با وجود الزام دادگاه به پرداخت نفقه، چنانچه زوج باز هم به وظيفه خود عمل نكند، درصورت درخواست زوجه، دادگاه می‌تواند طلاق زن را صادر کند.
سایر مواد قانون مدنی در خصوص نفقه بر اساس نظر وکیل دعاوی خانوادگی عبارتند از :
ماده۱۱۰۶- در عقد دائم نفقه زن بعهده شوهر است .
ماده۱۱۰۸- هر گاه زن بدون مانع مشروع از اداي وظايف زوجيت امتناع كند مستحق نفقه نخواهد بود.
ماده۱۱۰۹- نفقه مطلقه رجعيه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اينكه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد ليكن اگر عده از جهت فسخ نكاح يا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود كه در اينصورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت .
ماده۱۱۱۰- در عده وفات زن حق نفقه ندارد.
ماده۱۱۱۱- زن ميتواند در صورت استنكاف شوهر از دادن نفقه به محكمه رجوع كند در اينصورت محكمه ميزان نفقه را معين و شوهر را بدادن آن محكوم خواهد كرد.
ماده۱۱۱۲- اگر اجراء حكم مذكور در ماده قبل ممكن نباشد مطابق ماده۱۱۲۹ رفتار خواهد شد.
ماده۱۱۱۳- در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اينكه شرط شده يا آنكه عقد مبني بر آن جاري شده باشد.
ماده۱۱۱۵- اگر بودن زن با شوهر در يك منزل متضمن خوف ضرر بدني يا مالي يا شرافتي براي زن باشد زن ميتواند مسكن عليحده اختيار كند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محكمه حكم بازگشت بمنزل شوهر نخواهد داد و مادام كه زن در بازگشتن بمنزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.
همچنین مطابق با نظريه شماره ۱۲۷۳/۹۲/۷- ۳۱/۶/۹۲ اداره حقوقي قوه قضاييه وکیل انلاین :
«چنانچه زوجه‌اي طي دادخواستي، نفقه جاريه را مطالبه نمايد و حكم به پرداخت نفقه وي صادر گردد و حكم قطعيت يافته، متعاقباً به دنبال تقاضاي مشاراليه مبني بر صدور اجراييه و اجراي حكم، اجراييه صادر گردد و عليرغم ابلاغ اجراييه به زوج وفق مقررات، وي نفقه زوجه خود را نپردازد زوجه ميتواند تقاضاي اعمال ماده ۲ قانون نحوه اجراي محكوميت‌هاي مالي مصوب ۷۷ را نمايد و نيز ميتواند خواستار اعمال ماده ۱۱۲۹ قانون مدني شود و يا اين كه چنانچه شرط سند نكاحيه مبني بر ترك انفاق از ناحيه زوج نسبت به زوجه به امضاي زوج رسيده باشد و زوج به زوجه در اين خصوص وكالت داده باشد كه پس از اثبات تحقق شرط در محكمه و صدور حكم نهايي خود را مطلقه سازد، زوجه ميتواند در صورت تحقق شرط مذكور از دادگاه خانواده ذيصلاح تقاضاي طلاق نمايد. چنانچه زوج دادخواستي به خواسته اعسار از پرداخت نفقه دهد در صورت صدور حكم اعسار وي، زوجه نمي‌تواند به علت عدم پرداخت يك جاي نفقه تقاضاي اعمال ماده ۲ قانون نحوه اجراي محكوميت‌هاي مالي را نمايد.»
شماره وکیل خانواده در سایت موجود است .
اکبر فتح اللهی نوشهر
وکیل پایه یک دادگستری
نویسنده روزنامه ابتکار