مجازات مزاحمت تلفنی نوامیس

مجازات مزاحمت تلفنی در قانون جدید از زبان وکیل پایه یک دادگستری 

روز گذشته خانمی جهت مشاوره حقوقی با وکیل پیرامون مزاحمت تلفنی در دفترحاضر شدند اشنایی ایشان هم با بنده از طریق برنامه تلویزونی پخش شده از شبکه ۲ سیما بود که در ابتدای سایت گذاشته شده است مطلب ذیل خلاصه تحلیل پرونده ایشان بعنوان وکیل خانواده ومشاوره با وکیل است .سوالات حقوقی در قالب یک مقاله حقوقی کیفری پیرامون مزاحمت تلفنی تهیه شده است .
با شیوع و گسترش دستگاه‌های مخابراتی و ارتباطی از جمله تلفن، قانون‌گذار در سال ۱۳۷۵، ایجاد مزاحمت به‌وسیله این دستگاه‌ها را در قالب ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ (بخش تعزیرات) جرم‌انگاری کرد. در این مقاله شما را با جرم مزاحمت تلفنی آشنا کرده و در ادامه با مجازات مزاحمت تلفنی در قانون ایران و دستگاه‌های مخابراتی آشنا خواهیم کرد.

معنای مزاحمت و جرم مزاحمت تلفنی به بیان وکیل 

همان طور که در سایت حقوقی توسط وکیل پایه ۱ توضیح داده شده برای تحقق مزاحمت تلفنی، نیازی نیست که لزوماً سخن یا مطلبی گفته شود و عرفاً مزاحمت منوط به بیان واژگان، کلمات، جملات یا عباراتی از سوی مرتکب نیست، بلکه صرف برقراری تماس بدون ردوبدل شدن کلام هم در بسیاری از موارد مزاحمت تلفنی تلقی می‌شود. بنابراین رفتارهایی همچون تلفن زدن و قطع کردن یا تلفن زدن و سکوت کردن، به‌ویژه در ساعاتی مثل نیمه‌شب، می‌تواند موجب تحقق این جرم شوند.

بدیهی است که مرتکب برای انجام این کار باید عمدی داشته باشد؛ پس کسی که در حالت خوابگردی با شماره‌ای تماس می‌گیرد و سکوت می‌کند، مرتکب جرم مزاحمت تلفنی نشده است. به‌علاوه قصد ایجاد مزاحمت هم از شرایط وقوع جرم است. بنابراین کسی که مکرراً شماره تلفن دیگری را به‌تصور این‌که مربوط به یک اداره دولتی است، گرفته و روی دستگاه پیام‌گیر، پیام‌های انتقادآمیز می‌گذارد، مزاحم تلفنی تلقی نمی‌شود.

اما آیا ایجاد مزاحمت به‌وسیله تلفن یا سایر وسایل و دستگاه‌های مخابراتی با یک‌بار تماس گرفتن، پیام گذاشتن، ارسال اوراق، یا فرستادن نامه الکترونیکی تحقق می‌یابد و یا این‌که این رفتار باید تکرار شود؟ با توجه به ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۵، درمی‌یابیم که آن چه برای قانون‌گذار اهمیت دارد و جرم به‌واسطه آن به‌وجود می‌آید، ایجاد مزاحمت است و دفعات برقراری تماس، پیام گذاشتن و… موضوعیت ندارد. هرچند، تکرار دفعات مزاحمت موجب می‌شود تا قاضی از اوضاع و احوال پرونده آگاهی بیشتری پیدا کند و آسان‌تر به وقوع مزاحمت و تحقق جرم حکم دهد.

دستگاه های مخابراتی
بنا به صراحت ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۵، وسیله ارتکاب رفتار مجرمانه از سوی مرتکب، موضوعیت داشته و تنها با استفاده از «تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر» می‌توان مرتکب این جرم شد. تلفن دستگاه شناخته‌شده‌ای است که می‌توان آن را مصداق بارز دستگاه‌های مخابراتی دانست و شاید به همین خاطر قانون‌گذار از میان دستگاه‌های مخابراتی تنها نام تلفن را آورده و سپس در جهت همگام شدن با فناوری روز و تحولات صنعت مخابرات، متن ماده را از حیث وسایل مجرمانه از حالت انحصار خارج کرده و با قید عبارت «دستگاه های مخابراتی دیگر» آن را شامل سایر دستگاه‌های مخابراتی نیز دانسته است.

بنابراین، این ماده علاوه‌بر تلفن‌های ثابت و همراه، شامل دستگاه نمابر(فکس)، تلکس، پیجر، بی‌سیم و رایانه متصل به اینترنت نیز می‌شود و هم، کسی که از طریق تلفن زدن و صحبت کردن با دیگری مزاحم وی می‌شود و هم کسی که از طریق ارسال فاکس، نامه الکترونیکی، پیامک، گذاشتن پیام روی دستگاه پیام‌گیر تلفن دیگری یا ارسال پیام از طریق پیجر برای دیگری ایجاد مزاحمت می‌کند، مرتکب جرم مزاحمت تلفنی شده است.

مجازات مزاحمت تلفنی از زبان وکیل در مشاوره قضایی تلفنی 

مجازات از طرف دستگاه‌های مخابراتی
علاوه‌بر، مجازات مذکور در این ماده، مقررات خاص شرکت مخابرات نیز علیه مرتکب اجرا می‌شود. مطابق این مقررات در تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات (مصوب سال ۱۳۶۴)، خط تلفن فرد مزاحم برای بار اول، به‌مدت یک هفته، برای مرتبه دوم به‌مدت سه ماه و برای بار سوم به‌طور دائم قطع می‌شود.

سؤالی که مطرح می‌شود، این است که اگر شخصی علاوه‌بر ایجاد مزاحمت تلفنی ، مرتکب توهین، تهدید و… نیز شود، می‌توان در مورد این جرایم نیز علیه وی شکایت کرد؟ شخصی که علاوه‌بر ایجاد مزاحمت از طریق دستگاه‌های مخابراتی، رفتارهای مجرمانه دیگری مثل توهین، تهدید و… (در قانون مجازاتی مجزا دارند) نیز مرتکب می‌شود، می‌توان به اتهام هر دو مجازات از وی شکایت کرد.

مجازات از طرف دادگاه صالح
از حیث صلاحیت ذاتی، دادگاه رسیدگی‌کننده به جرم مزاحمت تلفنی، دادگاه کیفری دو است. از حیث صلاحیت محلی، چون قاعده کلی بر این است که دادگاهی، صلاحیت رسیدگی به جرایم را دارد، که جرم در حوزه قضایی آن واقع شده باشد، برای رسیدگی به جرم مزاحمت تلفنی نیز، باید دید که این جرم دقیقا در چه مکانی رخ داده است.

در جرم مزاحمت تلفنی رفتار مجرمانه در یک محل اتفاق افتاده و نتیجه آن در محل دیگری است. مطابق رأی وحدت رویه هیئت عمومی دیوان عالی کشور، چون وقوع بزه منوط به آن است که مقصود فرد مرتکب محقق گردد، بنابراین در مواردی که اجرای مزاحمت از یک حوزه قضایی شروع و نتیجه آن در حوزه قضایی دیگر حاصل شود، محل حدوث نتیجه مزبور، محل وقوع جرم محسوب می‌شود و مناط صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده نیز همین امر خواهد بود. بنابراین محل دریافت تماس تلفنی، محل وقوع جرم است و دادگاه این محل صالح به رسیدگی است. مطابق ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی «هرگاه کسی به‌وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند، علاوه‌بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، به حبس از یک تا شش ماه محکوم خواهد شد». 

مزاحمت تلفنی عبارت از یک فعل عمدی آگاهانه است که به محض کشف، ملاک مسئولیت کیفری مزاحم شناخته می‌شود و مرتکب طبق قانون باید پاسخگوی عمل ناشایست خود باشد. مگر اینکه مرتکب با ارائه دلائلی به دادگاه ثابت کند که عمل او از روی حسن نیت بوده و با هدف مشروع صورت گرفته است.

براساس یک مشاوره تلفنی ، مزاحمت تلفنی عبارت است از اینکه فردی با استفاده از تلفن یا سایر وسایل مخابراتی، بدون جهت ضمن اشغال خط تلفن متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی، موجبات اذیت و آزار و سلب آسایش طرف دیگر را فراهم کند.
مانند اینکه در نیمه‌های شب با به صدا در آوردن زنگ تلفن دیگری او را از خواب بیدار کرده و آرامش او را بر هم بزند.

انواع مزاحمت تلفنی
مزاحمت‌های تلفنی به صور گوناگون صورت می‌گیرد:
۱- سوت کشیدن، سکوت و سپس فوت کردن در گوشی بدون وقفه.
۲- فحاشی و بیان حرف‌های رکیک نسبت به مخاطب و در مواردی دادن اخبار کذب و غیرواقعی به مخاطب و نیز بیان تهمت‌های ناروا که ممکن است عواقب وخیمی به دنبال داشته باشد.
۳- عنوان اخبار کذب و تکان‌دهنده که گاهی اوقات باعث شوک آنی می‌شود و آرامش خانواده‌ها را بر هم می‌زند.

عنصر قانونی
بر اساس ماده ۶۴۱ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر کس به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند، علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از یک تا ۶ ماه محکوم خواهد شد.
این ماده قانونی، مزاحمت با تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر را جرم تلقی کرده و برای آن مجازات تعیین کرده است؛ علاوه بر آن ماده واحده قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون تأسیس شرکت مخابرات ایران مصوب سال ۱۳۶۶ نیز موید این مطلب است که می‌گوید: هر کس وسیله مخابراتی در اختیار خود را وسیله مزاحمت دیگری قرار دهد یا با عمد و سوء نیت ارتباط دیگری را مختل کند، برای بار نخست پس از کشف، ارتباط تلفنی او به مدت یک هفته همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم پرداخت هزینه‌های مربوطه خواهد بود.
برای بار دوم، ارتباط تلفنی او به مدت سه ماه همراه با اخطار کتبی قطع و تجدید ارتباط مستلزم پرداخت هزینه‌های مربوطه و تقاضای مشترک خواهد بود و برای بار سوم، شرکت، ارتباط تلفنی وی را به طور دائم قطع و اقدام به جمع‌آوری منصوبات تلفن کرده و ودیعه مشتری را پس از تسویه حساب مسترد خواهد کرد.

عنصر مادی ومعنوی
برای تحقق این جرم، رفتار فیزیکی خارجی مرتکب در ایجاد ارتباط لزوماً باید به صورت رفتار غیرمتعارف بوده و انجام آن باعث ناراحتی و سلب آسایش شنونده یا گیرنده پیام شود. بنابراین ترک فعل نمی‌تواند تشکیل‌دهنده عنصر مادی این جرم باشد.
یعنی هر کس با علم و اطلاع از قصد دیگری مبنی بر ایجاد مزاحمت تلفنی برای شخص ثالث، اقدامی در جلوگیری از این کار به عمل نیاورد، ترک فعل او باعث تحقق عنصر مادی نمی‌شود.
هرگاه ایجاد مزاحمت تلفنی همراه با جرایم دیگری مانند تهدید به قتل و اخاذی باشد، عمل مرتکب واجد عناوین متعدد ایجاد مزاحمت تلفنی (موضوع ماده ۶۴۱) و نیز مشمول حکم ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی خواهد بود. بر اساس ماده ۶۶۹ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر گاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او کند، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را کرده یا نکرده باشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان ازدو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
گفتنی است؛ جرم مزاحمت تلفنی جرم مطلق به شمار می‌آیدو مقید به نتیجه خاص نیست، بنابراین وجود سوء نیت‌خاص لازم نیست بلکه مرتکب باید دارای سوء نیت عام باشد.

کدام مرجع مسئول پیگیری است؟
مزاحمت تلفنی موضوعی است که علاوه بر امکان پیگیری از سوی شرکت مخابرات، از طریق دادسرا و در قالب شکایت کیفری نیز قابل پیگیری است.
برای این اقدام، کافی است به دادسرای محل سکونت یا کار خود یعنی جایی که مزاحمت در آنجا رخ داده است، مراجعه کنید. داشتن نامه‌ای از مخابرات نیز می‌تواند باعث سرعت در کار شود.
در این مرحله می‌توانید روی یک برگه کاغذ شکایت خود را مطرح می‌کنید. عنوان مجرمانه این شکایت نیز چنین است: «ایجاد مزاحمت تلفنی از طریق ارسال پیامک یا تلفن.»
همچنین در صورتی که توهین شدیدی صورت گرفته باشد، شاکی می‌تواند تقاضای «اعاده حیثیت» را نیز مطرح کند. ممکن است طرف مقابل نامشخص باشد که در چنین حالتی در بخش مربوط به متشاکی نوشته می‌شود: «نامشخص»
بعد از این مرحله، با ارجاع شکایت به یکی از شعبه‌های دادیاری یا بازپرسی، با نامه‌ای که دادگاه خطاب به کلانتری برای تکمیل تحقیقات می‌نویسد، کلانتری از مخابرات در خصوص این شماره تلفن استعلام و تقاضای پرینت مکالمات تلفنی را عنوان می‌کند.
ممکن است این استعلام به طور مستقیم از سوی دادگاه خطاب به مخابرات ارسال شود اما بخش اولیه کار در این مرحله شناسایی مزاحم است.
این نامه‌ها نیز برای بخش حقوقی شرکت مخابرات ارسال می‌شود. در این بخش ردیابی مربوط به خط و گوشی تلفن عادی و همراه قابل انجام است و حتی مخابرات می‌تواند گوشی تلفن همراهی که از آن تماس گرفته شده است را ردیابی و این مساله را مشخص کند که آخرین بار، چه زمانی و چگونه از آن استفاده شده و چه سیمکارتی در آن فعال بوده است؟
پس از این مرحله و مشخص شدن شماره تماس، از سوی دادسرا برای آن نشانی و صاحب خط تلفن اخطاریه ارسال می‌شود و دادسرا وی را احضار و از او تحقیق می‌کند. اگر فردی در مرحله اول در دادسرا یا کلانتری حاضر نشود، برای بار دوم نیز برای او اخطاریه ارسال می‌شود و در نهایت با عدم حضور وی، برای بار سوم در صورتی که دادستان دلایل جرم را قوی تشخیص دهد، برای او حکم جلب صادر می‌شود.
از آنجایی که کیفر مرتکب جرم مزاحمت تلفنی علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات در صورت شکایت شاکی حبس از یک تا ۶ ماه خواهد بود (ماده ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی)، به نظر می‌رسد در صورت گذشت شاکی تعقیب کیفری و اجرای مجازات متوقف نخواهد شد؛ به این دلیل که این جرم از جرایم عمومی است و قانون مجازات اسلامی این جرم را در شمار جرایم قابل گذشت احصا نکرده است.
در مرحله بازپرسی، اگر فرد مزاحم این مساله را بپذیرد، پرونده با صدور کیفرخواست برای صدور رای به دادگاه فرستاده می‌شود. البته ممکن است مزاحم در طول مراحل بازجویی عنوان کند که استعلام را قبول ندارد.
در این مرحله تا زمان اقرار، بازجویی ادامه می‌یابد و در صورتی که دلایل کافی وجود داشته باشد، با اخذ قرار مناسب، پرونده مراحل بعدی خود را طی می‌کند.
یکی از شیوه‌های اثبات مزاحمت تلفنی، استناد به صدای ضبط ‌شده است. صدای ضبط‌ شده در رسیدگی به یک پرونده جزو امارات محسوب می‌شود و گاهی دادیاران، بازپرس‌ها یا قضات این مساله را نمی‌پذیرند. چون ممکن است با توجه به پیشرفت تکنولوژی، صدای ضبط شده، ساختگی باشد.

چه مجازاتی در انتظار مجرمان است؟
اگر در اثر ارتکاب عمل مزاحم، شخص متحمل ضرر و زیان مادی شود، در این صورت مطابق قوانین جاری کشور، شاکی می‌تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه‌های حقوقی به همراه دلایل اقدام کند. هرگاه دادگاه، متهم را مجرم بداند، مکلف است ضمن صدور حکم جزایی نسبت به مطالعه ضرر و زیان مدعی خصوصی نیز حکم صادر کند و هرگاه نیاز بیشتر به تحقیق درباره ورود خسارت مدعی خصوصی باشد، پس از رسیدگی لازم نسبت به صدور حکم اقدام کند. به عقیده برخی حقوقدانان، افرادی که از نیمه شب به بعد، از طریق تلفن آسایش دیگران را سلب کنند و این مزاحمت موجب خسارت مالی یا جانی شود، مطابق با قانون مسئولیت مدنی و قانون مجازات، حسب مورد تعقیب خواهند شد و حتی اگر کسی عمدا یا با سوء نیت به وسیله تلفن، خبر فوت یکی از نزدیکان شنونده را به او بدهد و این خبر موجب مرگ یا مرض شنونده شود، مجازات خواهد شد. لازم به ذکر است که مزاحمت‌ها، به مشکلاتی که برای خانواده‌ها ایجاد می‌کنند، محدود نمی‌شود، بلکه آتش‌نشانی، موسسات تاکسی تلفنی، غذاخوری‌هایی که مشترکان تلفنی دارند، پلیس ۱۱۰، ۱۱۸ و غیره را نیز شامل می‌شود.

اکبر فتح اللهی وکیل پایه یک دادگستری 

نویسنده روزنامه ابتکار 

کارشناس شبکه ۲ سیما برنامه عصر خانواده